SZ I G E T V Á R - S I G E T V A R

Sigetvar Güney Tunaötesinin güneydo?u bölgesinde, Zselic yöresinin güney ucunda, Baranya ilinin bat?s?nda. Söz konusu yerleÅŸim birimi ortaça? kaynaklar?nda Szigetvár ad?yla yer almamaktad?r çünkü o dönemde Sziget yerleÅŸiminde henüz bir kale inÅŸa edilmemiÅŸtir. Åžah?s ad? olarak kaynaklarda ilk kez 1383’te (Szigeti – de Zygeth), yer ad? olarak da 1391 y?l?nda (Zygeth) yer alm?ÅŸt?r. YerleÅŸim biriminin o dönemlerdeki sahipleri önceleri Somogy ve Baranya illerinin s?n?r?n? oluÅŸturan Almás deresi boyunda da mülkleri bulunan ve 14. yüzy?l sonunda “Szigeti” ünvan?n? kullanan Antimus ailesinin üyeleriydiler. Bu ailenin fertlerinden János kral naibi yard?mc?l???na kadar yükselmiÅŸti. Bölgedeki egemenlikleri döneminde yerleÅŸim birimindeki kayda de?er ilk yap? 14. yüzy?l sonunda inÅŸa edilen alçakgönüllü bir ÅŸövalye kalesi olup bu kaleye daha sonralar? tu?ladan çok katl? bir kule eklenmiÅŸtir. Sziget kalesi ve kasaba 15. yüzy?l?n sonlar?na de?in bu ailenin elinde kalm?ÅŸt?r çünkü Szigetvár ile ilgili olarak kay?tlarda 1463’ten itibaren art?k k?rsal kent niteli?ine iÅŸaret eden oppidum terimine rastlanmaktad?r. Kent, Güney Tunaötesi bölgesinin ulaÅŸ?m hatlar? üzerinde önemli bir yere sahiptir.

Sigetvar 1473 y?l?ndan itibaren dönemin Macaristan’?nda önemli bir rol oynayan Török ailesinin mülkü olmuÅŸtu. Imre Török ile o?lu Bálint Török de Belgrad genel valili?i görevleri s?ras?nda ülkenin Osmanl? Türklerine karÅŸ? savunmas?ndan üzerlerine düÅŸen pay? fazlas?yla alm?ÅŸlard?r. 1526’da Türkler Mohaç ovas?nda Macar devletini korkunç bir yenilgiye u?ratm?ÅŸ, bu yenilgi de Sigetvar’?n tarihinde yeni bir sayfa açarak küçük yerleÅŸim birimini dünya çap?nda bir üne kavuÅŸturmuÅŸtur.  Türklerin gittikçe artan fetihleri sayesinde geliÅŸerek 16. yüzy?l?n ortalar?na do?ru Güney Tunaötesinin en önemli oppidumu (k?rsal kenti) düzeyine eriÅŸmiÅŸtir.

1543’te Türkler, Tunaötesinin do?usunda yer alan dar ÅŸeridi iÅŸgal ederek ele geçirdikleri Budin’e bir vilayet ve hinterland oluÅŸturmuÅŸlard?. Bu sefer s?ras?nda Türkler yak?nlardaki Siklós ve Pécs kalelerini de alm?ÅŸlar, daha sonra bu kaleleri de Tolna ilindeki kaleler izlemiÅŸtir. Güney Tunaötesinin o dönemdeki en önemli kalesi Sziget’ti, kale varl???n? sürdürdü?ü sürece Türkler, iÅŸgalleri  alt?ndaki Güney Tunaötesini ve Slavonya topraklar?n? tam anlam?yla kontrol alt?nda bulunduram?yor hatta Szigetliler Drava ve Tuna üzerindeki suyolu ulaÅŸ?m? ile Budin’e giden sefer yollar?n? da  denetim alt?nda tutuyorlard?.

Kalenin savunmas?ndaki en önemli unsur kale çevresinde su düzeyi setlerle yükseltilen  Almás deresiydi. Bu yöntemle oluÅŸturulan gölün ortalama geniÅŸli?i 500 metreydi. Su düzeyi aÅŸ?r? yükseldi?inde kaleyi görmek oldukça güçleÅŸiyordu. Kale üç bölümden meydana gelmekteydi: iç kale, orta kale ve d?ÅŸ kale. Yekpare taÅŸtan inÅŸa edilen köÅŸe burcu iç kalede bulunmaktayd?, iç kalede ayr?ca üç katl? bir kule, barut, top güllesi ve silah deposu da yer al?yordu. Orta kaleyi iç kaleden yaln?zca bir palanka (a?aç ve toprakla yap?lm?ÅŸ, hendekle çevrili küçük hisar) ay?rmakta, burada da kale komutan?n?n konutu yer almaktayd?. Bu birim üç burç taraf?ndan korunmaktayd?. Orta ve d?ÅŸ kale aras?nda 15 – 20 metre geniÅŸli?inde ve 3 – 4 metre derinli?inde Almás deresi ile beslenen gölden yönlendirilen suyla doldurulmuÅŸ bir hendek yer al?yordu. D?ÅŸ kale 7 – 8 metre yüksekli?inde bir palanka ile çevriliydi, buradan, kalenin güneydo?usunda yer alan burcun yan?ndan  kente aç?lan bir kap?  yer almakta, ayr?ca kilise de burada bulunmaktayd?. Kalenin güneyinde yer alan kentle kaleyi birbirine uzun, ahÅŸap bir köprü ba?lamaktayd?.

Kalenin bak?m?na katk?da bulunmak amac?yla vergiye ba?lanan alan da geniÅŸletilmiÅŸti, 1553’te kaleye vergi ödeyen köy say?s? 117 idi, böylece Sziget sayesinde Macar devletinin Türkler taraf?ndan fethedilen topraklar üzerindeki etkisi de gittikçe art?yordu.

1561’de kalenin komutanl???na Güney Tunaötesinin en güçlü yöneticisi olan H?rvat ban? ve Tunaötesi ordular? kumandan? Miklós Zrínyi geldi. Balaton’un güneyinde uzanan topraklar?n yönetimi Zrínyi’nin elinde toplanm?ÅŸt?. Onun kale kumandanl??? s?ras?nda Sigetvar tarihinin en önemli olay? gerçekleÅŸmiÅŸ, 1566’da Kanuni Sultan Süleyman burada yaÅŸam?n?n son seferini yönetmiÅŸti, amac? Viyana’n?n al?nmas?yd?.  Zrínyi Osmanl? birliklerinin ilerleyiÅŸini sürekli olarak aksatm?ÅŸ, Pécs’in d?ÅŸ mahallelerine sald?rm?ÅŸ, Siklós yak?nlar?nda konuÅŸlanan Mehmet Bey’in birliklerine karÅŸ? da zafer kazanm?ÅŸt?. Ne var ki 100.000 kiÅŸilik Türk ordusu 5 a?ustosta Sziget surlar?na ulaÅŸt? ve kaleyi kuÅŸatmaya baÅŸlad?. Zrínyi kaleyi 2.500 askerle savunmak durumundayd?, imparator destek gücü göndermemiÅŸti. Sultan Süleyman karargah?n? bugünkü Turbék yükseltisinde kurmuÅŸtu.

Ayn? gün Sultan Süleyman vefat etmiÅŸ ancak kar?ÅŸ?kl?k ç?kmas?n? önlemek amac?yla bu durum gizli tutulmuÅŸtur. PadiÅŸah?n vücudunun bozulabilecek bölümleri bugünkü Turbék arazisinde kurulu olan ordugah çad?r?n?n alt?na gömülmüÅŸ, buraya sonralar? bir palanka taraf?ndan korunan bir türbe inÅŸa edilmiÅŸti. Sultan?n vücudu balmumuyla mumyaland?ktan sonra kuÅŸatman?n ard?ndan anayurda gönderilmiÅŸtir. 7 eylül sabah? erken saatlerde kaleyi savunan askerler yanan kaleden d?ÅŸar? ç?karak kahramanca bir ölümü seçmiÅŸlerdi. Türkler Zrínyi’nin baÅŸ?n? GyÅ‘r karargah?na gönderdikten sonra Csáktornya’daki ebedi istirahatgah?na, vücudunu ise Sigetvar’a gömmüÅŸlerdir.

Türkler Sigetvar kuÅŸatmas? s?ras?nda 30.000 kay?p verirken bu say?n?n 16. yüzy?la kadar bir örne?i daha görülmemiÅŸti.

Kale üzerine düÅŸen görevi yerine getirmiÅŸ, yaklaÅŸ?k çeyrek yüzy?l boyunca Osmanl? egemenli?i alt?ndaki topraklarda Macar varl???n?n devam etmesini sa?lam?ÅŸ, Baranya ve Tolna illerindeki Macar unsurunu korumuÅŸ ancak kahramanca bir direniÅŸ sergilemesine karÅŸ?n sonunda yenilgiye boyun e?miÅŸtir. Kalenin düÅŸüÅŸüyle Türk-Macar s?n?r hatt? Güney Tunaötesinden onlarca kilometre bat?ya taÅŸ?nm?ÅŸt?r.  Sigetvar’da 122 y?l sürecek olan Osmanl? egemenli?i baÅŸlam?ÅŸt?. Kale Drava’dan Balaton’a kadar uzanan ve Avusturya vilayetlerini gören Türk savunma bölgesinin önemli bir ö?esi olmuÅŸtu, muhaf?zlar?n?n say?s? bak?m?ndan da en büyük öneme sahip bir s?n?r sanca??n?n merkezi olup yöneticileri itibarl? ve gelir sahibi beyler aras?ndan seçilirdi. Kentin ilk beyi, kalenin al?n?ÅŸ?ndan 4 gün sonra tayin edilen ?skender Bey alm?ÅŸt?r. Yan?nda bir de derviÅŸler dergah? oluÅŸturulan Kanuni Sultan Süleyman türbesinin yak?n?nda bulunmas? da Sigetvar’?n önemini artt?ran bir unsurdu. 15 y?l süren savaÅŸ boyunca Sigetvar k?sa bir süre için beylerbeyi merkezi de olmuÅŸtu. 17. yüzy?ldan itibaren, 1600 y?l?nda Kanije’nin Türklerin eline geçmesini müteakiben Kanije iline ba?lanm?ÅŸt?r. Kanije paÅŸas?n?n, merkezini, pek çok kez Kanije kalesine oranla çok daha iyi tahkim edilen ve do?al özellikleri bak?m?ndan da savunulmas? daha kolay, taÅŸtan inÅŸa edilmiÅŸ  bir kale olan Sigetvar’a taÅŸ?m?ÅŸ olmas? da kalenin önemini ortaya koyan bir olgudur.

Kalenin geri al?nmas? için en önemli f?rsat 1664 y?l?nda do?muÅŸ ancak meÅŸhur k?ÅŸ seferi s?ras?nda  Miklós Zrínyi’nin torununun torunu olan ve onunla ayn? ad? taÅŸ?yan ÅŸair ve kale komutan? Miklós Zrínyi’nin ordular? gerekli donan?ma sahip olmad?klar?ndan Sigetvar’? kuÅŸatmaya giriÅŸmemiÅŸlerdi. Türklerin 1688 y?l?ndaki baÅŸar?s?z Viyana kuÅŸatmas? ve Budin’in 1686’da geri al?n?ÅŸ?n?n ard?ndan baÅŸlat?lan kurtuluÅŸ savaÅŸlar? döneminde Sigetvar en güçlü ve en çok asker bar?nd?ran Türk kalesiydi. H?ristiyan imparatorluk ordular? 10 ayl?k bir kuÅŸatman?n ard?ndan, oldukça so?uk geçen k?ÅŸ mevsimi boyunca kaledekileri yiyeceksiz b?rakmak suretiyle 13 Åžubat 1689 tarihinde kaleyi Türklerden geri alm?ÅŸlard?r. Kalenin yeni kumandan? Gabriele Vecchi olmuÅŸtu. Böylece Sigetvar’?n tarihindeki Osmanl? dönemi de sonu bulmuÅŸ oluyordu.

Doksanl? y?llarda Türkiye ile Macaristan aras?ndaki iliÅŸkilerde bir canl?l?k yaÅŸanm?ÅŸ, bunun sonucu olarak da 1994 y?l?nda Türk devleti Kanuni Sultan Süleyman’?n öldü?ü tahmin edilen yerde büyük hükümdar?n an?s?na simgesel olarak bir an?t ve heykel dikmiÅŸtir. 1997 y?l?nda Miklós Zrínyi’nin de heykeli haz?rlanm?ÅŸ ve Sigetvar kenti yeryüzünde yenen ve yenilenin heykelinin birarada bulundu?u ender tarihi mekanlardan biri haline gelmiÅŸtir. Bu ÅŸekilde oluÅŸturulan Türk-Macar Dostluk Park’? önemli bir ziyaretçi kitlesine sahiptir. Sigetvar’da ayr?ca fahri bir Türk konsoloslu?u ile Macar-Türk Dostluk Derne?i de kurulmuÅŸtur.
YerleÅŸim biriminin tarihindeki önemli baÅŸar?lardan biri de Sigetvar’da ç?kan termal suyun  kapl?ca statüsünü kazanm?ÅŸ olmas?d?r. Bu statü gerek kent gerekse çevresi aç?s?ndan uzun vadede büyük olanaklar? da bünyesinde bar?nd?rmaktad?r. Küçük kentimiz zengin do?al ve tarihsel özelliklerinin meyvelerini toplamak ve tarihi miras?n? gelece?e taÅŸ?mak için 21. yüzy?l? beklemektedir çünkü Sigetvar 1566’da Macar, H?rvat ve Türk tarihlerinin kesiÅŸti?i yerdir.

Varga Zoltán, Çeviren: Hilmi ORTAÇ